नेपाल सरकार
सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालय
सूचना प्रविधि विभाग
एकिकृत डाटा व्यवस्थापन केन्द्र(राष्ट्रिय सूचना प्रविधि केन्द्र)
सिंहदरबार, काठमाण्डौ
वि.सं:
नेपाल संवत: ११४५ थिंलाथ्व चतुर्थी - ४
वि.सं:
नेपाल संवत: ११४५ थिंलाथ्व चतुर्थी - ४
नेपालले डिजिटल प्रविधिलाई अंगालिरहँदा, साइबर सुरक्षाको महत्त्व बढ्दै गएको छ। बढ्दो डिजिटल फुटप्रिन्टका साथ, देशले डेटा उल्लङ्घन र र्यानसमवेयर आक्रमणदेखि फिसिङ घोटाला र पहिचान चोरीसम्म विभिन्न साइबर खतराहरूको सामना गर्दछ।
चेतनाको अभाव: जनसंख्याको एक ठूलो हिस्सामा साइबर सुरक्षाका उत्कृष्ट अभ्यासहरूको बारेमा चेतनाको अभाव छ, जसले उनीहरूलाई साइबर आक्रमणहरूको लागि कमजोर बनाउँछ।
पुरानो पूर्वाधार: नेपालका धेरै संस्थाहरू अझै पनि पुरानो आईटी पूर्वाधारमा निर्भर छन्, जुन साइबर खतराहरूको लागि बढी संवेदनशील छ।
सीमित साइबर सुरक्षा विशेषज्ञता: नेपालमा कुशल साइबर सुरक्षा पेशेवरहरूको कमी छ, जसले देशको साइबर आक्रमणहरूको प्रभावकारी रूपमा प्रतिक्रिया गर्ने क्षमतालाई बाधा पुर्याउँछ।
कमजोर कानुनी ढाँचा: नेपालले साइबर सुरक्षा कानून विकासमा प्रगति गरे पनि, अवस्थित ढाँचा साइबर खतराहरूको विकसित प्रकृतिलाई सम्बोधन गर्न पर्याप्त नहुन सक्छ।
नेपाल सरकारले साइबर सुरक्षालाई बलियो बनाउन केही कदमहरू चाल्दै आएको छ:
साइबर सुरक्षा नीति: सरकारले साइबर खतराहरूलाई सम्बोधन गर्न एक रूपरेखा प्रदान गर्न साइबर सुरक्षा नीति तयार गरेको छ।
क्षमता निर्माण: सरकार साइबर सुरक्षा पेशेवरहरूलाई तालिम दिन क्षमता निर्माण पहलहरूमा लगानी गरिरहेको छ।
अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग: नेपाल उत्कृष्ट अभ्यासहरू साझेदारी गर्न र साइबर सुरक्षा सहयोगलाई बलियो बनाउन अन्तर्राष्ट्रिय संगठनहरू र अन्य देशहरूसँग सहयोग गरिरहेको छ।
सार्वजनिक चेतना अभियानहरू: सरकारले नागरिकहरूलाई साइबर सुरक्षाका उत्कृष्ट अभ्यासहरूबारे शिक्षित गर्न सार्वजनिक चेतना अभियानहरू सञ्चालन गरिरहेको छ।
व्यक्ति र संस्थाले साइबर सुरक्षालाई बढाउन निम्न उपायहरू अपनाउन सक्छन्:
बलियो पासवर्डहरू: सबै अनलाइन खाताहरूको लागि बलियो, अनौठो पासवर्डहरू प्रयोग गर्नुहोस्।
नियमित सफ्टवेयर अपडेटहरू: अपरेटिङ सिस्टम र सफ्टवेयरलाई पछिल्लो सुरक्षा प्याचहरूसँग अद्यावधिक राख्नुहोस्।
फिसिङ आक्रमणहरूबाट सावधान रहनुहोस्: शंकास्पद इमेलहरूबाट सावधान रहनुहोस् र अज्ञात स्रोतहरूबाट लिङ्कहरू क्लिक गर्ने वा अनुलग्नकहरू डाउनलोड गर्नेबाट बच्नुहोस्।
एन्टिभाइरस सफ्टवेयर प्रयोग गर्नुहोस्: मालवेयरबाट जोगाउन एन्टिभाइरस सफ्टवेयर स्थापना गर्नुहोस् र नियमित रूपमा अपडेट गर्नुहोस्।
टू-फ्याक्टर प्रमाणीकरण सक्षम गर्नुहोस्: तपाईंको अनलाइन खाताहरूमा थप सुरक्षा तह थप्न दुई-कारक प्रमाणीकरण प्रयोग गर्नुहोस्।
नियमित ब्याकअपहरू: साइबर आक्रमण वा हार्डवेयर असफलताका कारण डेटा हानिबाट जोगाउन नियमित रूपमा महत्त्वपूर्ण डेटाको ब्याकअप लिनुहोस्।
कर्मचारी तालिम: सांगठनहरूले मानवीय त्रुटि रोक्न कर्मचारीहरूलाई साइबर सुरक्षाका उत्कृष्ट अभ्यासहरूबारे तालिम दिनुपर्छ।
घटना प्रतिक्रिया योजना: साइबर आक्रमणहरूको प्रभावकारी रूपमा प्रतिक्रिया गर्न व्यापक घटना प्रतिक्रिया योजना विकास र कार्यान्वयन गर्नुहोस्।
यी कदमहरू चालेर, व्यक्ति र संस्थाले साइबर आक्रमणको जोखिमलाई उल्लेखनीय रूपमा कम गर्न र उनीहरूको बहुमूल्य डेटा सुरक्षित गर्न सक्छन्। नेपालले डिजिटल युगलाई अंगालिरहँदा, सुरक्षित र सुरक्षित डिजिटल भविष्य सुनिश्चित गर्न साइबर सुरक्षालाई प्राथमिकता दिनु महत्त्वपूर्ण छ।
